NỘI DUNG
Những dấu hiệu cho thấy trẻ bị táo bón?
Táo bón là vấn đề thường gặp ở trẻ em, thống kê cho thấy có 5 – 30% trẻ bị táo bón tùy theo tiêu chuẩn chẩn đoán cần được quan tâm. Bao gồm ≥2 biểu hiện sau kéo dài ≥1 tháng ở trẻ ≤4 tuổi
- Đại tiện ≤2 lần/tuần.
- Tiền sử nhịn đi cầu quá mức.
- Tiền sử đi cầu đau và khó.
- Tiền sử đi cầu khối phân kích thước lớn.
- Thăm trực tràng có khối phân lớn
Trẻ đã được huấn luyện đi cầu, thêm các tiêu chuẩn: - Són phân ≥1 lần/tuần.
- Tiền sử đi cầu phân lớn gây tắc bồn cầu.
Ngoài ra, các triệu chứng khác có thể gặp:
- Kém ăn, đau bụng vùng dạ dày, giảm và hết đau bụng sau khi đi tiêu
- Thay đổi hành vi như cáu bẳn hay không vui vẻ
- Sốt ruột, bồn chồn mà trẻ phải đi vào nhà vệ sinh
- Táo bón nặng có thể gây tắc ruột hoặc gây tình trạng són phân (đi tiêu trong hoàn cảnh không thích hợp)
Mách mẹ: Ở trẻ bú sữa mẹ hoàn toàn, có thể vài ngày, thậm chí cả tuần không đi cầu, mẹ cần quan sát kĩ bé. Nếu bé vẫn bú tốt, ngủ ngoan, vui chơi bình thường không quấy khóc, thả bom thối um và phân đi ra vẫn mềm, tăng trưởng tốt thì mẹ hãy cứ yên tâm nhé, đó có thể chỉ là một giai đoạn sinh lý bình thường của trẻ! Nếu lo lắng quá, hoặc trẻ có những bất thường như nôn trớ, quấy khóc nhiều từng cơn, không trung tiện, chướng bụng…thì hãy đưa bé đến các cơ sở y tế để thăm khám ,tư vấn và điều trị nếu đó là bệnh lý.
Hậu quả nghiêm trọng
Khi trẻ em bị táo bón thường có cảm giác biếng ăn lâu dần khi các chất dinh dưỡng cũng như các vitamin và khoáng chất không được hấp thu sẽ dẫn đến sự phát triển không đồng đều về thể chất và trí tuệ. Dẫn đến trẻ có thể bị thấp còi, nhẹ cân, tiêu hóa kém, lờ mờ, mệt mỏi.
Trong các trường hợp trẻ táo bón nặng thường có những biểu hiện đau ngứa thậm chí là máu tươi trong phân nguyên nhân của hiện tượng trên là do khi phân trở nên cứng và to sẽ cọ xát với hậu môn tạo thành các vết nứt trên da xung quanh hậu môn.Thậm chí bệnh sẽ nguy hiểm hơn khi các vết nứt đó trở thành những ổ viêm hay áp xe.
Các rối loạn về tiêu hóa ví dụ như các bệnh liên quan đến đường tiêu hóa, ruột, đại tràng như bệnh đại tràng, kém hấp thu,… có thể xảy ra do tình trạng táo bón nặng gây nên.
Đặc biệt khi trẻ cố rặn hay căng thẳng khi không thể đi ngoài được sẽ dẫn đến trẻ bị trĩ nội, trĩ ngoại hoặc một số kết hợp của hai. Đây là bệnh gây đau, ngứa thậm chí có thể gây chảy máu.
Nguyên nhân
Phần lớn táo bón ở trẻ em là táo bón chức năng (90-95%). Các yếu tố góp phần dẫn đến táo bón chức năng rất đa dạng, bao gồm hành vi nín giữ phân, chế độ ăn uống, chế độ sinh hoạt, vận động …
- Chức năng ống tiêu hóa chưa hoàn thiện: hấp thụ nước và điện giải ở đoạn cuối ruột, động tác co bóp đẩy tống phân ra ngoài chưa hoạt động tốt.
- Hành vi nín nhịn giữ phân: trẻ mải chơi, nhịn đi cầu làm cho phân bị hút nước và tích tụ, trở nên to, cứng hơn, làm bị đau sau khi đi tiêu, trẻ lại càng tránh đi cầu, lần sau đi lại càng đau hơn.
- Do môi trường: Gia đình thay đổi môi trường, thay đổi người chăm sóc khi mẹ đi làm, toilet mới (trẻ mới đi học ), trẻ đi học ngại xin phép khi đi cầu, nhà vệ sinh trường học không sạch sẽ, không kín đáo, thoải mái.
- Chế độ ăn : một số trẻ có xu hướng dễ táo bón, nếu ăn ít chất xơ và uống không đủ nước sẽ dễ bị táo bón hơn.
- Ít vận động làm ảnh hưởng nhu động ruột.
- Stress tâm lý…
5 – 10% táo bón thực thể do bệnh lý : bệnh Hischsprung, suy giáp, xơ nang, một số bênh thần kinh, tác dụng phụ của một số thuốc điều trị bênh ở trẻ… cần được thăm khám và chẩn đoán.
Dinh dưỡng phòng ngừa và điều trị táo bón chức năng
Táo bón thực thể ít gặp với tỷ lệ thấp, cần tham khảo ý kiến để điều trị. Với táo bón chức năng, chủ yếu phòng ngừa vì khi trẻ đã bị táo bón thật sự thì việc điều trị táo bón phải kiên trì, liên tục (kéo dài 3 – 6 tháng, hoặc lâu hơn), kết hợp thay đối thói quen ăn uống, đi đại tiện, vận động và phải dùng thuốc nhuận tràng điều chỉnh liều theo sự chỉ dẫn của bác sĩ.
Chế độ ăn uống trong táo bón
1. Uống đủ nước.
Chỉ cần uống đủ, không cần uống nhiều vì khi đó cơ thể cũng sẽ hấp thu lại và thải qua thận. Lượng nước cần cho cơ thể:
- Đối với trẻ sơ sinh và trẻ dưới 6 tháng tuổi đang bú mẹ hoàn toàn, mẹ không thể vắt sữa ra để ước lượng sữa mỗi lần bú của bé, cần đánh giá bé bú dủ không qua màu sắc nước tiểu, số lần đi tiểu 6-8 lần/ngày, và bé phát triển tốt theo biểu đồ tăng trưởng là bú đủ.
- Trẻ lớn hơn, sẽ tính tổng lượng nước theo trọng lượng cơ thể, thường sẽ cao hơn do tỷ lệ diện tích da/trọng lượng cơ thể lớn hơn người lớn, khả năng cô đặc nước tiểu của thận chưa hoàn thiện và tỷ trọng nước trong cơ thể lớn hơn.
Công thức Harris Benedict:
Trẻ dưới 10kg: Lượng nước (ml) = 100 x cân nặng (kg)
Trẻ nặng 10 – 20kg: Lượng nước (ml) = 1000 + 50 x cân nặng (kg) trên 10kg
Trẻ nặng trên 20kg: Lượng nước (ml) = 1500 + 20 x cân nặng (kg) trên 20kg
Khi ra tổng lượng nước, trừ đi lượng nước trong thức ăn sẽ ra lượng nước uống cần bổ sung.
Các loại nước có thể sử dụng cho táo bón:
- Nước lọc thông thường.
- Sữa (sữa mẹ và sữa bò chứa lactose hạn chế táo bón).
- Các loại sinh tố trái cây, ưu tiên các loại nhiều chất xơ tan như sinh tố táo, lê, mận, ổi, kiwi, nước cam, chanh… Nên uống sinh tố hơn là nước ép vì trong sinh tố còn giữ được chất xơ, vitamin khoáng chất của thực phẩm: nước ép đã bị lấy mất chất xơ, một phần vitamin khoáng chất.
- Ngoài ra, nước còn hiện diện ở hầu hết các loại trái cây, rau củ và thức ăn khác.
Đọc thêm Bật mí cách uống nước chuẩn y khoa tại đây.
2. Ăn đủ chất xơ
Chất xơ có vai trò: phòng ngừa táo bón, tăng cường chức năng miễn dịch ruột, trẻ em có thói quen sử dụng chất xơ thường xuyên giúp phòng ngừa ung thư đại tràng, giảm cholesterol máu, kiểm soát đường huyết… sau này. Chất xơ gồm 2 dạng, xơ hòa tan và xơ không hòa tan. Trong táo bón, chúng giúp:
- Chất xơ hòa tan: giữ vai trò tương tự như miếng bọt biển, có khả năng hút, giữ nước trong khối phân, để phân mềm, dễ đi. Chất xơ hòa tan có trong các loại rau, củ, trái cây “mềm – nhớt” như: Đậu bắp, mồng tơi, rau đay, khoai lang, bí đỏ, súp lơ, cà rốt, ngũ cốc nguyên hạt, trái cây mềm như chuối, đu đủ, táo, mận, lê, đào, cam, trẻ lớn có thể cho sử dụng hạt chia, hạt é…
- Chất xơ không hòa tan: có vai trò hút nước vào khối phân kém hơn chất xơ tan, nhưng giúp tạo khối phân và phản xạ đi cầu. Chất xơ không hòa tan có nhiều và dễ trong tất cả các loại rau củ quả. Nhiều nhất trong cần tây, atiso, bông cải xanh, cà rốt, củ cải trắng…
Cung cấp đủ chất xơ trong trái cây phù hợp với lưa tuổi và cháo (2 muỗng canh vun trong mỗi chén) hoặc bữa cơm đầy đủ, cân đối (cân đối chất xơ và các chất dinh dưỡng khác).
3. Về việc sử dụng “men vi sinh”
Các nghiên cứu cho đến thời điểm hiện tại chưa tìm thấy chủng probiotic đặc hiệu giúp giảm táo bón. Không khuyến cáo sử dụng probiotic với mục đích điều trị táo bón đơn thuần.
Nhiều mẹ hỏi “em đã dùng men liên tục mà con em vẫn không giảm táo bón” thì câu trả lời ở đây: điều trị táo bón lâu dài cần kết hợp nhiều yếu tố, men không có nghiên cứu làm giảm bón, và nếu cần dùng thuốc, thì đó là thuốc nhuận tràng sẽ được mô tả ở phần dưới.
4. Thay đổi sữa công thức?
Việc đổ thừa bé bón do dùng sữa không hợp, và thay đổi sữa công thức khác nhau liên tục chỉ làm mất thời gian và chậm trễ cho việc điều trị. Một số hãng sữa có bổ sung thêm chất xơ hòa tan với tỷ lệ GOS – FOS ưu việt hơn, nhưng khi vào trong cơ thể thì không khác nhau nhiều, không quyết định được việc giảm bón.
Sữa dê và sữa bò giống nhau 95% nên không giảm táo bón, không khuyến cáo đổi sang sữa dê.
Huấn luyện đi cầu
- Cần tập thói quen đi cầu vào một khung giờ cố định trong ngày. Nếu cả mẹ và bé có nhiều thời gian vào buổi sáng, có thể tập vào giờ này. Tuy nhiên, nhiều mẹ phải đi làm lại sau thời gian 6 tháng nghỉ thai sản, người chăm sóc bé không có nhiều thời gian hoặc bé vào giai đoạn đi học, việc thúc con dậy sớm, tập đi cầu trong lúc bé còn ngái ngủ, mẹ đang vội vàng chuẩn bị đi làm thì thật không thoải mái chút nào. Mẹ có thể sắp xếp tập đi cầu cho bé vào buổi chiều tối, sau bữa ăn để cả mẹ và con cùng thoải mái hơn nhé.
2. Tư thế đi cầu đúng
Trẻ nhỏ, chúng ta có thể cho bé ngồi bô. Với trẻ lớn hơn sử dụng nhà vệ sinh của gia đình. Ngày nay, đa số các gia đình đều sử dụng bồn vệ sinh ngồi bệt, chân bé lại chưa đủ cao để chạm sàn, cứ chơi vơi “không tập trung trong lúc cần tập trung” làm cho việc điều trị trở nên khó khăn. Tốt nhất hãy kê thêm cho bé 1 cái ghế dưới chân tạo điểm tựa thành tư thế ngồi xổm, đùi áp vào bụng để giữ trực tràng thẳng với ống hậu môn, hỗ trợ việc tống xuất phân dễ dàng hơn.
3. Điều trị tâm lý mỗi khi đi cầu
Cần cho bé không gian và thời gian, cha mẹ có thể theo dõi quá trình “tập luyện” của bé nhưng phải đủ riêng tư để bé có thể “tập trung” cho việc đi cầu của mình. Có nhiều gia đình quan tâm quá mức, bé đang tập đi cầu thì một bên là ông bà vỗ tay ủng hộ, một bên là cha mẹ vỗ vai cổ vũ reo hò, là mình mình cũng ngại, không thể nào mà đi được mà.
Khi tập lại thói quen đi vệ sinh, có thể có gì đó giúp bé thoải mái tinh thần như đọc sách báo, tuyệt đối không mang điện thoại, máy chơi game…vào nhà vệ sinh vì khiến bé tập trung chơi mà quên mất “nhiệm vụ”.
Có thể dán bảng “theo dõi phân em bé” trong nhà vệ sinh, đánh dấu hằng ngày để khuyến kích, khen thưởng trẻ những lúc trẻ hợp tác và có kết quả tốt, điều chỉnh thói quen ăn uống sinh hoạt nếu không đạt hiệu quả.
Vận động thể lực
Trẻ em cần tham gia hoạt động thể lực thường xuyên, không chỉ hỗ trợ và điều trị táo bón mà còn hình thành một lối sống năng động, phát triển thể lực nói chung và nhiều lợi ích sức khỏe sau này. Các hoạt động thể lực hằng ngày phù hợp với từng giai đoạn phát triển và khả năng cá nhân của bé.
Chưa có bằng chứng về việc masage bụng giúp giảm táo bón nhưng có thể hỗ trợ làm bé dễ chịu hơn.
Sử dụng thuốc nhuận tràng
Nếu phải dùng thuốc, thì đó không phải men mà là thuốc nhuận tràng. Uống thuốc nhuận tràng thẩm thấu theo chỉ dân của bác sĩ một cách lâu dài, liên tục, không bao giờ được ngưng thuốc đột ngột, chỉ giảm liều khi trẻ đi phân lỏng. Khi uống liều thấp nhất mà bé vẫn tự đi cầu được thì mới ngưng thuốc. Đây là chìa khóa trong điều trị táo bón ở trẻ em.
Liệu trình điều trị tối thiểu 3 – 6 tháng để cấu trúc ruột đang giãn lâu ngày trở về bình thường. Việc sử dụng lâu dài không ghi nhận bất kì tác dụng phụ nghiêm trọng nào nên mẹ yên tâm nhé.
Chúc bé con nhà mình luôn khỏe mạnh và hạnh phúc!